Sieraden

GOUD

De glans van goud

‍
Goud wordt vaak gezien als het symbool van eeuwigheid. Het vergaat niet, het oxideert niet en het behoudt altijd zijn glans.
‍

Herkomst

Het bewerken van edelmetaal kwam al vroeg in de geschiedenis van de mensheid voor. Er zijn zelfs prehistorische vondsten die aantonen dat de bewerking van edele metalen ook toen al bekend was. Men neemt aan dat het eerste edelmetaal (goud en zilver) 8.000 jaar geleden gevonden werd in de gebergten die zich uitstrekken van de Balkan via Turkije naar Perzië en Afghanistan. Pas rond 4.800 v.Chr. kan men smelten en gieten, voor die tijd werd het edelmetaal koud vervormd.‍

Oudste gebruik van goud in sieraden
‍De oudste bekende gouden sieraden stammen uit ongeveer 2500 voor Christus. In Mesopotamië (het huidige Irak) werden legendarische gouden sieraden vervaardigd met een vakmanschap van verfijnde smeedkunst dat pas twintig eeuwen later door de Europeanen zou worden geëvenaard.‍

Goud als betaalmiddel
Goud (en zilver) vormde de basis voor ons huidige geldstelsel. Beide edelmetalen waren zo gewild dat wie goud of zilver had, deze metalen voor vrijwel alles kon ruilen. De edelmetalen zijn mooi, duur en zeldzaam en hebben een redelijk stabiele waarde. Hierdoor konden de metalen als geld gebruikt worden. Ook later, na de introductie van papiergeld, werden veel valuta gerelateerd aan de waarde van goud of zilver.

Hoe ontstaat goud?
Goud bevindt zich in de aardkorst en wordt vaak samen gevonden met metalen als koper, ijzer, platina en rhodium. Er zijn primaire en secundaire vindplaatsen. In primaire vindplaatsen is goud neergeslagen in chemische reacties tussen erg hete vloeistoffen en gesteente. Dit komt voor in vulkanisch actieve gebieden en in geologische breukzones. Secundaire vindplaatsen zijn ontstaan door erosie. Dat wil zeggen; onder invloed van wind, regen, sneeuw, hitte etc is het metaal losgekomen uit het gesteente en meegevoerd door beekjes en rivieren. Op plekken met een geringe stroomsnelheid bezinkt het metaal en verzamelt zich tot een secundaire vindplaats.

‘Primair goud’ komt vooral voor in de vorm van goudaders. De lengte van zo’n ader varieert enorm en het goud wordt gewonnen in goudmijnen. Goudzoekers richten zich vooral op het ‘secundaire goud’ in rivieren en rivierbeddingen. Dit kan gaan om goudkorrels, goudstof, maar er worden ook wel eens kilo’s zware nuggets of goudklompen gevonden.

Gedragscode Verantwoord Goud

Hoewel het meeste goud voor de sieraden die in Nederland geproduceerd worden afkomstig is uit recycling, is een deel van de sieraden die verkocht worden afkomstig uit de mijnbouw. Zowel in grote als kleine mijnbouw wereldwijd vinden mensenrechtenschendingen plaats en wordt het milieu op een onherstelbare wijze belast. De Nederlandse sieraden- en horlogebranche wil een bijdrage leveren aan verbeteringen in de internationale goudsector door zoveel mogelijk verantwoord goud in te kopen en hier transparant over te communiceren.

‍Convenant Verantwoord Goud
Op 19 juni 2017 sloot een brede coalitie in de goudsector het IMVO-convenant Verantwoord Goud. De samenwerking bestaat uit juweliers, goudsmeden, industrie, recyclers, ngo’s, vakbonden en overheid. Het doel van het convenant is dat in de hele keten, van winning tot en met recycling, mensenrechten en het milieu worden gerespecteerd. De Federatie Goud en Zilver (FGZ) en het Nederlands Gilde van Goudsmeden (NGG) zijn ondertekenaars van dit convenant. Zij willen zich gezamenlijk met de andere partijen inzetten voor een eerlijke en schone goudindustrie.‍

Leden FGZ ondertekenen Gedragscode Verantwoord Goud
Naar aanleiding van het IMVO-convenant Verantwoord Goud hebben de FGZ en het NGG een gedragscode voor hun leden opgesteld. Het doel van de gedragscode is om leden te ondersteunen bij het bevorderen van de transparantie in hun ketens. Leden die de gedragscode ondertekenen werken ernaartoe dat het goud dat zij verkopen op verantwoorde wijze verkregen is en afkomstig is van leveranciers die aan kunnen tonen te opereren volgens de richtlijnen van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Door het ondertekenen van deze gedragscode spreekt de branche zich uit tegen mogelijke risico’s in de sector, zoals bijvoorbeeld kinderarbeid, kwikvervuiling en conflicten rondom goudmijnen.

‍Kleuren goud
De belangrijkste bijzetmetalen in goudlegeringen zijn koper en zilver. Aan de verschillende legeringen ontleent goud haar kleurnuances. Bij de goudlegeringen onderscheiden we de volgende basiskleuren:

• Geelgoud: Hierin onderscheiden we bleekgeel en warmgeel. In bleekgeel zit een vrijwel gelijk aandeel zilver als koper. Warmgeel bevat meer koper en minder zilver.‍
• Roségoud of roodgoud: Rood- of roségoud ontstaat door toevoeging van meer koper dan zilver aan de legering. Roségoud bevat nog iets meer koper en nog minder zilver dan warmgoud en roodgoud bevat (naast goud natuurlijk) uitsluitend koper.
• Witgoud: Witgoud wordt gemaakt door het goud te legeren met witgekleurde metalen, zoals palladium, nikkel, zilver of zink. Witgoud dat nikkel bevat heeft een warmere kleurtoon dan palladium houdend witgoud dat neigt naar grijs. Nikkel mag slechts zeer beperkt worden toegevoegd aan goud. Witgoud wordt nogal eens verward met platina of zilver omdat ze qua kleur op elkaar lijken.

Goudgehaltes
Puur goud is van nature een zacht metaal. Om goud harder te maken en geschikter voor bewerking, wordt het gemengd met andere metalen, zoals zilver of koper. Zo ontstaan de goudlegeringen.

In Europa wordt de hoeveelheid puur goud die aanwezig is in een sieraad uitgedrukt in duizendsten. Zo heeft puur goud, beter bekend als 24-karaats goud, een gehalte van 1000 duizendsten. 18-karaats goud, dat voor 3/4 deel uit puur goud bestaat, heeft een gehalte van 750 duizendsten. Het overige deel is dan meestal zilver of koper.

Op grond van de Waarborgwet kennen we in Nederland vier geaccepteerde goudlegeringen:

1. 14-karaats (585/1000)
2. 18-karaats (750/1000)
3. 20-karaats (833/1000)
4. 22-karaats (916/1000)

In Nederland komen sieraden van 14-karaats goud het meest voor, met 18-karaats goud op de tweede plek. Legeringen met een goudgehalte beneden de 14 karaat (dus lager dan 585 duizendsten) mogen geen ‘goud’ worden genoemd in Nederland. In bijvoorbeeld Duitsland en Engeland zijn echter wel goudgehaltes van 8 karaat (333 duizendsten) en 9 karaat (375 duizendsten) toegestaan.

Bladgoud
Door de buigzaamheid en flexibiliteit van goud is het mogelijk om een gram goud te walsen tot er een vel bladgoud van een vierkante (!) meter ontstaat. Met de zeer dunne velletjes bladgoud kunnen de meest uiteenlopende ornamenten en sieraden verguld worden.

Consumentenbescherming

Al meer dan zes eeuwen worden er op gouden, zilveren en platina voorwerpen keurtekens aangebracht. Deze keurtekens behoren tot de oudste vormen van consumentenbescherming. Sinds 1986 is dit zelfs wettelijk vastgelegd in de Waarborgwet 1986. Deze garandeert dat een voorwerp met volgens de wet vastgestelde keurtekens, het juiste gehalte aan platina, goud of zilver bevat.

Ieder gouden voorwerp met een gewicht vanaf 1 gram dat in Nederland verhandeld wordt, moet voorzien zijn van een geldig keurteken. Ook dit keurteken moet aan bepaalde wettelijke vereisten voldoen. Voor de Nederlandse kwaliteitseisen zijn krachtens de Waarborgwet twee tekens verplicht: het gehalteteken en het verantwoordelijkheidsteken.

Gehalteteken
Het gehalteteken wordt gebruikt om het soort en het gehalte van het edelmetaal uit te drukken.

Verantwoordelijkheidsteken
Aan de hand van een verantwoordelijkheidsteken kan afgeleid worden wie een artikel heeft gemaakt (meesterteken) of op de markt heeft gebracht (importeursteken). Klik hier voor meer informatie over de Waarborgwet.

Gouden verhalen uit het verleden

Goud kreeg in de oude culturen al snel een mythische lading en een band met het Goddelijke toegedicht. Dit heeft tot vele magische verhalen geleid.

Koning Midas
Zo werd van de legendarische Koning Midas uit de Griekse mythologie beweerd dat hij de kracht had om alles wat hij aanraakte in goud te veranderen. Hoewel hij overladen werd met goud, was hij niet erg gelukkig. Want het brood dat hij pakte, veranderde echter onmiddellijk in goud waardoor hij er niet meer van kon eten. Hetzelfde gebeurde met het vlees, het fruit en zelfs met de drank. Al snel verging de koning van de honger en de dorst. Tot overmaat van ramp veranderde ook de dochter van de koning in een gouden standbeeld, nadat Midas haar had aangeraakt.‍

Toetanchamon
Goud speelde een belangrijke rol in het oude Egypte. Iedereen kent het gouden dodenmasker van Toetanchamon wel. De tombe van Toetanchamon was ingepakt in vier houten altaren die met goud waren verstierd. De sarcofaag was geheel gemaakt van goud en belegd met dure stenen en versieringen. De grafkist weegt 11 kilogram en is tegenwoordig te zien in het Egyptisch museum in Caïro.

‍Tranen van de zon
De Inca’s stonden bekend om hun hartstocht voor goud. Zij zagen het edelmetaal als de ‘tranen van de zon’ en bedekten hun doden met gouden maskers en goudpoeder. De reputatie van hun goudvoorraden was een van de beweegredenen voor de Europeanen om hun schepen naar dit deel van de wereld te zenden. Op zoek naar El Dorado, oftewel ‘het Gouden Land’, ondernamen zij veel gevaarlijke reizen over de oceaan.

‍Goud symbool van eeuwigheid
De Engelse koningin Mary Tudor zorgde er in 1554 voor dat gladde gouden trouwringen in de mode kwamen door er zelf een te kiezen als haar trouwring. De ring werd aan de vierde vinger van de linkerhand gedragen, omdat men veronderstelde dat er van daaruit een ader direct naar het hart liep.

Onderhoud van goud

• Gouden sieraden blijven mooi als ze af en toe voorzichtig in een sopje van milde zeep worden schoongeborsteld. Gebruik hiervoor een zachte tandenborstel. Spoel de sieraden af met lauw water.
• Berg je sieraden, als je ze niet draagt met zorg op. Wikkel ze in een zachte doek en leg ze in een doosje, zodat ze niet met andere sieraden in aanraking komen en onnodige beschadigingen kunnen oplopen.
• Wees voorzichtig met het aanbrengen van make-up en parfums. De cosmetische stoffen tasten niet het goud zelf aan, maar kunnen wel de bijmetalen beïnvloeden waardoor je sieraden minder glanzen. Hoe hoger het goudgehalte van je sieraden, hoe kleiner deze kans.
• Laat je sieraden één keer per jaar door een goudsmid of juwelier nakijken. Hij of zij controleert het sieraad op tekenen van slijtage en kan zo voorkomen dat je het sieraad verliest of dat er een edelsteen loskomt. Een goudsmid of juwelier kan jouw sieraden bovendien professioneel reinigen. Het kan de moeite waard zijn om je goud te laten polijsten. Daardoor wordt het oppervlak ontdaan van krasjes en kleine beschadigingen, die door het dagelijks gebruik ontstaan. Je sieraden zijn na zo’n bezoekje aan de goudsmid of juwelier weer als nieuw.

Zilver

In de ban van zilver

‍
Het zacht glanzende zilver is een metaal dat al eeuwen geliefd is bij edelsmeden om sieraden van te maken. Het is wat harder dan goud en zeer goed te bewerken. Zilver is als metaal iets minder edel dan goud en platina, omdat het na verloop van tijd zwart wordt door oxidatie. Even poetsen en de glans is terug.

‍

Herkomst

Men neemt aan dat het eerste edelmetaal (goud en zilver) 8.000 jaar geleden gevonden werd in de gebergten die zich uitstrekken van de Balkan via Turkije naar Perzië en Afghanistan. Toen omstreeks 3.000 v.Chr. zilver voor het eerst in Egypte ontdekt werd, kreeg het -door zijn zeldzaamheid- een hogere waarde toegekend dan goud.

Hoe ontstaat zilver
De plaatsen waar zilver voorkomt zijn op aarde veel beter verdeeld dan die van andere edele metalen. Vandaag de dag wordt zilver met name gewonnen in mijnen in Zuid-Amerika, Canada, de Verenigde Staten en Australië. 

In de natuur wordt zilver zowel in gedegen toestand als in erts gevonden. Gedegen zilver wordt altijd vergezeld door andere metalen zoals: koper, goud, kwik, antimoon en bismut. 

Aangezien zilver gemakkelijk verbindingen met zwavel en chloor aangaat, komt zilver in de natuur vaak chemisch gebonden voor. Het belangrijkste zilvererts is argentit. Tegenwoordig wordt zilver vrijwel uitsluitend gewonnen als bijproduct van lood-, koper- en zinkwinning.

Goud en zilver als betaalmiddel
Goud en zilver vormden de basis voor ons huidige geldstelsel. Beide edelmetalen waren zo gewild dat wie goud of zilver had, deze metalen voor vrijwel alles kon ruilen. 

De edelmetalen zijn mooi, duur en zeldzaam en hebben een redelijk stabiele waarde. Hierdoor konden de metalen als geld gebruikt worden. Ook later, na de introductie van papiergeld, werden veel valuta gerelateerd aan de waarde van goud of zilver.

Legeringen

Puur zilver is van nature te zacht om verwerkt te worden tot een sieraad of gebruiksvoorwerp. Om het zilver harder te maken worden er andere metalen zoals koper bijgemengd. Zo ontstaat er een zilverlegering. De hoeveelheid puur zilver die aanwezig is in een legering bepaalt het zilvergehalte van een sieraad. Dit wordt uitgedrukt in duizendsten.

Op grond van de Waarborgwet kennen we in Nederland drie geaccepteerde zilverlegeringen:

• 1e gehalte zilver 925/1000 = 92,5% ook wel Sterling zilver genaamd in Engeland
• 2e gehalte zilver 835/1000 = 83,5%
• 3e gehalte zilver 800/1000 = 80%

De afkorting BWG (Beneden het Wettelijk Gehalte) duidt op een lager zilvergehalte dan 800 duizendsten. Legeringen met een zilvergehalte beneden het 3e gehalte (dus lager dan 800 duizendsten) mogen in Nederland geen zilver genoemd worden.

Sterling zilver
Voor sieraden wordt meestal eerste- en/of tweede gehalte zilver gebruikt. Eerste gehalte zilver (925 duizendsten) is een legering van 92,5% zilver en 7,5% van een ander metaal. In sommige Engelstalige landen wordt hiervoor de term Sterling gebruikt.

Verzilveren
Verzilveren is het bedekken van een voorwerp met een laagje zilver. Verzilverde voorwerpen zijn goedkoper doordat het volle zilver gedeeltelijk is vervangen door koper, ijzer of nikkel. Het verzilveren van corpus- en schepwerk (resp. groot zilver zoals schalen en kandelaars, en tafelgerei) is een van de vroegste toepassingen van het verzilveren. De dikte van de zilverlaag op het -vaak- onedele basismetaal, is kenmerkend voor de kwaliteit en de levensduur van een artikel. Ook voor verzilveren is er een kwaliteitsnorm ingevoerd. Als aanduiding voor de dikte van de zilverlaag gebruikt men de getallen 90, 100 of 120. Basis 90 (of 100, 120) betekent dat er op 12 tafellepels en 12 tafelvorken samen, 90 gram (of 100, 120 gram) zilver is neergeslagen.

‍

Consumentenbescherming

Al meer dan zes eeuwen worden er op gouden, zilveren en platina voorwerpen keurtekens aangebracht. Deze keurtekens behoren tot de oudste vormen van consumentenbescherming. Sinds 1986 is dit zelfs wettelijk vastgelegd in de Waarborgwet 1986. Deze garandeert dat een voorwerp met volgens de wet vastgestelde keurtekens, het juiste gehalte aan platina, goud of zilver bevat.

Ieder zilveren voorwerp met een gewicht vanaf 8 gram dat in Nederland verhandeld wordt, moet voorzien zijn van een geldig keurteken. Ook dit keurteken moet aan bepaalde wettelijke vereisten voldoen. Voor de Nederlandse kwaliteitseisen zijn krachtens de Waarborgwet twee tekens verplicht: het gehalteteken en het verantwoordelijkheidsteken.

Gehalteteken
Het gehalteteken wordt gebruikt om het soort en het gehalte van het edelmetaal uit te drukken.

Verantwoordelijkheidsteken
Aan de hand van een verantwoordelijkheidsteken kan afgeleid worden wie een artikel heeft gemaakt (meesterteken) of op de markt heeft gebracht (importeursteken).

Klik hier voor meer informatie over de Waarborgwet.

‍

Waarom wordt zilver zwart en dof?

Zilver verkleurt door oxidatie. Dat is een chemische reactie die ontstaat wanneer zilver in aanraking komt met waterstofsulfide (zwavelwaterstof). Het gas waterstofsulfide komt overal in de lucht voor en zorgt voor een dun zwart laagje op zilveren voorwerpen.

Oxidatie is een natuurlijk proces en is niet schadelijk voor het zilver. Oxidatie komt bij al het zilver voor, ook bij producten die gemaakt zijn van het eerste gehalte zilver.

‍

Zilveren verhalen uit het verleden

In de oude geschriften van Israëlieten, Grieken en Romeinen vinden we al verhalen over zilver. Het witte metaal haalde echter niet altijd het beste in de mens naar boven. Het wekte hebzucht op en was meer dan eens de basis voor de start van een oorlog. Zilverbezit was vroeger zelden of nooit het resultaat van hard werken. Eerder was zilver het bloederige product van plundering, onderdrukking of van de overwinning in een oorlog.

Zonnekoning
In de 14e eeuw gingen tonnen zilver de smeltoven in om oorlogen te financieren. Zonnekoning Lodewijk XIV liet zijn prachtig bewerkte zilveren meubels en andere gebruiksvoorwerpen smelten om de Spaanse Successieoorlog te betalen. Hij gaf edelen het bevel al hun zilver te laten smelten, met als gevolg dat vandaag de dag zilveren voorwerpen uit die periode zeer zeldzaam zijn.

Onderhoud van zilver

• Voor het reinigen en opfrissen van zilver zijn er speciaal behandelde flanellen polijstdoeken (zilverpoetsdoeken) te koop bij de goudsmid en juwelier. Hiermee wrijf je onmiddellijk een nieuwe stralende glans op het zilveren object.
• Zilver dat gebruikt wordt, zal op den duur krassen vertonen. Om krassen en zwavelverbindingen te verwijderen moet zilver gepoetst worden. Er zijn veel poetsmiddelen in de handel. Een poetsmiddel bestaat uit een fijn polijstmiddel gebonden met een vloeistof of pasta waaraan bepaalde stoffen zijn toegevoegd om makkelijker te kunnen reinigen en om een langdurige glans te geven. Belangrijk is dat het polijstmiddel zeer fijnkorrelig is om te voorkomen dat het zilver door het poetsen afslijt. Ga voor een goed poetsmiddel naar de goudsmid of juwelier.
• Antieke sieraden, zoals een sieraad dat bezet is met diamantrozen in een afgedekte zetting, hebben wat meer aandacht nodig. Het reinigen van dit soort sieraden kun je beter door de goudsmid of juwelier laten verzorgen.
• Berg je sieraden, als je ze niet draagt met zorg op. Wikkel ze in een zachte doek en leg ze in een doosje, zodat ze niet met andere sieraden in aanraking komen en onnodige beschadigingen kunnen oplopen.